Alex Waning, Nederlands staatsburger met luchtvaart als hobby en familiebanden in de toenmalige DDR, een combinatie die tot onverwachte resultaten leidde.

In de 70er Jaren werkte ik bij de verkeersleiding van de Koninklijke Luchtmacht op de verkeerstoren van de vliegbasis Ypenburg. In die periode trouwde ik met een vrouw, nog steeds mijn huidige echtgenote, die familie had in de toenmalige DDR. Zij kreeg toen van de Nederlandse veiligheidsdienst te horen dat zij na het huwelijk niet meer naar haar familie mocht. Dit vond ik natuurlijk erg vervelend voor haar, dus heb ik een verzoek ingediend of ik naar de DDR mocht met haar. De toestemming werd verleend en na overleg met de veiligheidsdienst heb ik een visum aangevraagd voor de DDR. Mij werd geadviseerd gewoon mijn beroep te vermelden om problemen achteraf te voorkomen. De familie woonde in Merseburg en op de kaarten had ik al gezien dat daar een vliegveld was, echter niet wat voor. Daar kwam ik snel achter want de Mig-21 en -23s vlogen over mijn hoofd (1).

De familie bleek naast de vliegbasis te wonen, het was onmogelijk niet de vliegtuigen te zien vliegen De verkeersleiding blokte mijn autoradio uit en de radar stoorde de TV ontvangst als er gevlogen werd. Ook werd tijdens nachtvliegen de straatverlichting gedoofd. En natuurlijk, het was niet toegestaan te fotograferen.... Wat een ramp. De bezoekjes verliepen enkele jaren goed tot onze laatste trip in 1979, we werden gearresteerd op verdenking van spionage en overgebracht naar Berlijn voor ondervraging. Ze dachten echt dat we spionnen waren. De verdenkingen begonnen al eerder in 1976 en er werden steeds meer maatregelen getroffen ons te observeren. Ze hebben mijn auto doorzocht, afluisterapparatuur werd, zonder dat iemand het wist, terwijl niemand thuis was in de woning van onze gastgevers geplaatst. Observatieposten werden geinstalleerd rond het vliegveld en op strategische plaatsen in Merseburg. We werden rond de klok afgeluisterd en geobserveerd. Er waren dagen dat 30 man in touw waren ons te observeren. Na de val van de muur konden we onze aktes opvragen en hierdoor kwamen we heel wat dingen te weten. Alles zwart op wit gedocumenteerd, een stapel papier van zeker 50cm. En dan niet genoemd de tapes, foto's en filmmateriaal wat verloren is gegaan. We kregen ook deknamen. Wij waren "Fuchs" en "Elster", familie "Adler" en "Wolf" en de kinderen "Katz" en "Maus". Waarschijnlijk heeft niemand zo'n gedetailleerd verslag van zijn vakanties. Alles wat we zeiden en gedaan hebben staat op papier. Er staat in een "Tagesbericht" te lezen dat ik klaagde over het feit dat wanneer ik Merseburg binnen reed vaak op een kruising moest stoppen voor een militaire kolonne met tanks en kanonnen van de Russen. Wat bleek, zij stonden op mij te wachten om te kijken wat ik zou doen. Echt!

Het lijkt allemaal fantasie, maar het staat zwart op wit in de aktes, waaronder het "Aktieplan voor de operationele afwikkeling van OPK (2) "Tulpe" met daarin vermeld de te nemen akties bij een volgend bezoek van "Fuchs" in 1978. Omdat mijn interesse ook uitging naar stoomlokomotieven ging ik af en toe wel eens kijken op het station want in de DDR reden nog volop stoomloks. Ze dachten dat ik geïnteresseerd was in de militaire transporten richting Russische kazernes en het vliegveld, dus werd een extra trein samengesteld die bij mijn aanwezigheid op het station de opdracht kreeg door het station te rijden. Alles om mijn aandacht te trekken. Rond het appartement waar we verbleven waren meerdere militaire units gestationeerd, ik zat zo gezegd klem tussen het vliegveld en de kazernes van een pontonbrugregiment (het 65.POMP - Pontonno-Mostovoy Polk / > foto Merseburg open dag in 1991), een sub-unit van een Artilleriebrigade (waarschijnlijk de 7de Batterij van de 390.GvAB - Gvardeyskaya Artilleriyskaya Brigada) en een onafhankelijke Luchtafweerraketten Bataljon (OZRDN - Otdel'nie Zenitnie Raketnie Divisioni van de 163.ZRBR - Zenitno-Raketnaya Brigada). Het hiervoor genoemde Stasirapport vermeld o.a.: "Toenemende aktiviteiten uitvoeren ter hoogte van het oefenterrein Rotthügel ten zuiden van de vliegbasis, stationering artillerie en pantservoertuigen, zichtbaar vanaf de as-afval stortplaats."

Ook in de aktes worden de volgende maatregelen genoemd: "Gesimuleerde aktiviteiten bij de ruïne door middel van het opstellen van aktieve radarinstallaties, rupsvoertuigen en vrachtwagens bewaakt met constante bewaking. Aktiviteiten moesten zo opgezet worden dat ze niet volledig te zien zijn vanaf de straat". Natuurlijk keek ik wel eens naar het vliegveld maar dan vanuit een Oost Duitse auto er vanuitgaande dat ik zo onherkenbaar was. Helaas. Meerdere observatieposten werden door de Stasi opgericht, inclusief namaak militaire objekten alleen al om mij uit te lokken iets te fotograferen of zo. Een daarvan was zelfs een nep ingang met wachthuisje (KPP) ten noorden van het vliegveld, naast de ruïne aan de huidige Querfurterstrasse. Vanuit dit wachthuisje zijn door een klein kijkgat ook foto's gemaakt van mij terwijl ik er met de auto langs reed. Een akte vermeld dat we een jaar ervoor al gearresteerd hadden moeten worden, echter door een administratieve fout is dit foutgelopen. "Hij komt wel weer terug, geen zorgen". Schreef de Stasi. Toen kwam de laatste trip naar de DDR. Het viel mij op dat er vaak een of twee helicopters erg laag over ons huis aan de Otto Lilienthalstrasse vlogen, een rondje draaiden en gingen landen op een veldje zichtbaar vanaf het balkon. Later leerde ik uit de aktes dat de Russen instructies hadden gekregen mij zoveel mogelijk met helicopters te konfronteren. Tja, als er dan een Mi-2 of Mi-8 nog geen 30 meter hoog over je hoofd vliegt probeer dan als spotter er geen foto van te maken. En ja hoor, wat zit er in de aktes? Een foto van mij vanuit een Mi-8 genomen dat ik hem fotografeer, inclusief het verslag van de piloot. Laatsgenoemde had het over speciale uitrusting van de "HIP", kan zijn een TARK versie. Zie > Particular Hips.

Men probeerde op alle mogelijke manieren bewijs te verkrijgen van spionage zodat ik gearresteerd kon worden. Zoals mij confronteren met een militaire agenda met foto's en kaarten van de DDR in het Russisch, met omcirkelde plaatsen. Deze agenda werd voor de ingang van de woning gelegd zodat ik hem zou vinden. Hopende dat ik natuurlijk deze plaatsen zou opzoeken. Tijdens mijn laatste reis beschadigde ik de ophanging van mijn auto door een put in het wegdek waardoor ik met de auto niet terug naar Nederland kon reizen. Na overleg met de ANWB (3) kon ik de auto in de DDR achterlaten, hij zou opgehaald worden door hun en ik kon met de trein naar huis. Het was namelijk onmogelijk een Opel in de DDR te repareren. In Oebisfelde, bij de grenscontrole, zijn we toen uit de trein gehaald en werden gelijk van elkaar gescheiden. We werden in het station in een cel opgesloten. Na enkele uren kwam er een Stasi officier die mij vertelde mee te komen. Voor de deur van het station stond een Mercedes met DDR kenteken en ik moest achterin plaatsnemen tussen twee agenten. Een auto met mijn echtgenote en twee andere auto's reden langs en wij volgden op hoge snelheid richting Berlijn. Daar aangekomen bij een grote villa aan het Weiselpfad 8 zijn we toen ruim een week ondervraagd en later overgebracht naar een Stasi gevangenis, waarschijnlijk Bautzen. Uiteindelijk is in de aktes te lezen dat men geen bewijs had voor spionage en door de goede relaties tussen de DDR en de Nederlandse staat we uitegeleverd werden aan de Nederlandse Militaire Missie en uitgewisseld zijn voor iemand anders. Dit gebeurde op een brug tussen Oost en West Berlijn. Toen de grenzen open gingen reisden we natuurlijk direct af richting de toen nog DDR. En natuurlijk stiekem ook naar het vliegveld. Helaas was iedereen nog wantrouwig dus pas na de val van de DDR kon ik met een gerust hart richting Russische vliegvelden. Fotografie was echter rond Merseburg nog steeds erg moeilijk. Natuurlijk duurde het niet lang voordat ik problemen kreeg met de politie. Desalniettemin lukte het mij enkele foto's te maken, maar waarschijnlijk had de piloot in de achterste stoel van een MiG-29UB, degeen op de foto, mij gezien want vlak daarna kwam de Russische militaire verkeerspolitie (VAI - Voyennaya Avtomobilnaya Inspektsiya) Ze maakten er geen groot problem van, maar adviseerde mij wel weg te gaan. Echter toen ook de Duitse politie kwam ontstonden er grotere problemen, zij wilden mijn camera. Maar na een flinke discussie gingen ook zij weg. Gelukkig was het rond andere militaire bases geen probleem en werden we vaak met open armen ontvangen. Het resulteerde in veel mooie foto's van Russische vliegtuigen en objekten en ook prachtige videoopnames waar ik weer een DVD van gemaakt heb. Luchtvaartenthousiasten van over de hele wereld hebben van deze DVD genoten (zien > Multimedia).

Alexander Waning

> De Nederlandse televisie zond een reeks programma's uit over de Koude Oorlog. Alex Waning vertelde daar zijn verhaal in de derde documentaire die op 10 december 2021 werd uitgebracht. U kunt zijn getuigenis bekijken vanaf 23'32" > Link.

notes

(1) Merseburg was thuisbasis van de 6.GvIAD en de 85.GvIAP. De MiG-21SMT van het regiment warden vervangen door MiG-23M in 1976.
     Zie ook > Through the Fence at Merseburg....
(2) OPK staat voor Operative Personenkontrolle of Operationele Persoonscontrole > Link.
(3) Algemene Nederlandsche Wielrijders-Bond: hulp bij pech onderweg.

Plan du site - Sitemap